Beyinde görsel uyaranların işlenmesi elektronörofizyoloji ile uğraşanların ilgi alanlarından. Görsel uyaranların işlenmesiyle ilgili çalışmalarda insan yüzü, uyaran anlamında, farklı bir yer tutuyor. Yüz işlemenin “yüz fusiform alan (FFA)” aktivasyonu ile gerçekleştiği bilinmekte (1). Bu alan yüzün stüktürel yapısının analizine aracılık etmekte. Yine superior temporal sulkus gözün bakışları ve yüz ifadelerini işlemede önemli (2); inferior oksipital gyrus ise genel olarak yüzün bölümleriyle ilgili işlemede anlamlı bölge olarak ele alınıyor (3). Araştırmacıların bir kısmı yüz işlemenin sağ hemisfer baskınlığında gerçekleştiğini savunurken diğer bir kısım bu işlemenin her iki FFA’ yı kapsadığı görüşünde (4). Bilateral FFA aktivitesi düşüncesi ışığında ortaya atılmış hipotezlerden biri sol fusiform alanın yabancı, sağ alanın ise tanıdık yüzlerin kodlanmasında etkin olduğunu öne sürmekte (5). Yapılan başka bir çalışma ise yüz fusiform alan laterizasyonunun sağ-sol el baskınlığı ile ilişkili olduğunu gösteriyor (6). Çalışmada sağ FFA aktivasyonunun sağ el baskın bireylerde gözlendiği ancak solaklarda ortaya çıkmadığı açıklanıyor (24’ ü kadın toplam 32 kişi üzerinde yapılan çalışmaya dayanarak). Rhodes ve arkadaşları (7), araştırmalarında, sağ ve sol fusiform alanların birlikte, yüz görsel uyaranına, objelere karşı olandan daha güçlü aktivasyon gösterdiğini ve bu aktivasyonun sağ bölgede belirgin derecede fazla olduğunu buldular.
Takibinde, sadece kadınlar üzerinde yapılan bir fMRI çalışması ile, emosyonel yüz ifadelerinin işlenmesinde FG aktivasyonunun bilateral karakter gösterdiği net olarak belirlendi (8).
Bu aşamaya kadar gerçekleştirilen tüm çalışmalarda FFA’ nın hermisferik laterizasyonu üzerinde durulmuş, deneklerin cinsiyetleriyle yüz fusiform alan laterizasyonu arasındaki ilişki değerlendirmeye alınmamıştı.
Elektromanyetik kayıtlar, yüz işleme sırasında, 170 ms civarında belirgin olarak gözlenen bir posteriyor negatif cevabı (N170) işaret etmekte. Elektromanyetik ve nörogörüntüleme verileri birleştirildiğinde ventral oksipito-temporal kortekste N1 jeneratörü tanımlanmış (9) (10), bu organizasyonun FFA aktivitesiyle ilişkili olabileceği düşünülmüştür (11). Yüz-spesifik N170 topografisini göstermeye dayalı yapılan yakın çalışmalardan birinde ise bu ilişki açıkça gösterilmiş ancak sağ el baskın bireylerde, yüksek sağ FFA aktivitesinin değişmez olmadığını ortaya koymuştur.
Fusiform alan aktivitesinin bilateral ve hatta sol baskın gözlendiği tüm çalışmalarda fark edilen, şaşılası biçimde, deneklerin kadın ağırlıklı olmasıdır (12) (13) (14) (15) (16). Bu çıkarım, ilgiyi yüz kodlama sırasında gözlenen hemisferik asimetrinin saptanmasında cinsiyet etkisinin rolüne çekmiştir.
İtalyan araştırmacılar tarafından (17), farklı 520 renkli görsel kullanılarak (farklı yaş ve cinsiyetlerden 130 erişkin, 130 çocuk, 130 bebek ve 130 benzer büyüklükte teknolojik/elektronik kompleks objeler) bir elektronörofizyolojik çalışma yapılmış, FFA laterizasyonu ve N170 aktivitesinin cinsiyet ilişkili değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Deneyde kullanılan tüm görseller pozitif yüz ifadeleri içerirken emosyon ilişkili beyin bölgelerinde güçlü aktivasyona neden olduğu bilindiğinden (18) negatif ifadeler sergileyen yüz fotoğraflarının kullanımından kaçınılmıştır. Yüz ve nesne görselleri rastlantısal olarak sunulmuş, aralara 44 adet kırsal ya da kentsel manzara fotoğrafı serpilmiştir.
Çalışma sonucunda elde edilen veriler önceki literatürle örtüşür biçimde yüz fusiform alanın özel nöral organizasyon gösterdiğini ortaya koymuştur (1) (2). Yine orta oksipital alanın yüz işlemeye tahsis edildiği, oksipito-temporal N170 amplitüdü ile ifade edilmiştir. Dahası, yüzü ifade eden beyin alanı aktivasyonunun kadınlarda, erkeklerdekinden daha az laterizasyon gösterdiği fark edilmiştir. Bu bulgu kadınlarda daha güçlü sol FG jeneratörü varlığı, erkeklerde ise, durumun tersine, sağ baskın FG jeneratörü mevcudiyetine dayalı düşünce ile desteklenmekte. Yine sol hemisfer N170 amplitüdü erkeklerde, görsel uyarandaki yüzün yaşıyla ilişkili bir değişiklik göstermezken, kadınlarda uyaranın yaşı ile farklılaşmakta.
İnsan yüzünün insan beynindeki farklı temsiline ilişkin araştırmalar elektronörofizyolojide heyecanlı ve keyifli bir çalışma alanı teşkil ediyor. Son dönemde bazı hayvan türlerinin de birlikte yaşadıkları insanların yüzlerini ayırt edebildiğine ilişkin araştırmalar mevcut. Yine Ruhr Üniversitesi, Biyopsikoloji laboratuarlarında güvercinlerin kendilerini besleyen insan yüzlerini tanıdıkları ve hatta bu yüzlerin asılları ve fotoğrafları arasında ayrım yapabildiklerine ilişkin araştırmalar yapılmakta.
Dış dünyaya açılan pencerelerimiz olarak düşünebileceğimiz yüzler ifadeleriyle hem sosyal ilişkilerimizin hem de elektrofizyolojik çalışmalarımızın kilit noktalarına yerleşiyor gün geçtikçe.
Kaynaklar:
1. Kanwisher N, McDermott J, Chun MM (1997) The Fusiform Face Area: A Module in Human Extrastriate Cortex Specialized for Face Perception. J Neurosci 17: 4302–4311.
2. Haxby JV, Hoffman EA, Gobbini MI (2000) The distributed human neural system for face perception. Trends in Cognitive Sciences 4: 223–233.
3. Liu J, Harris A, Kanwisher N (2009) Perception of Face Parts and Face
Configurations: An fMRI Study. J Cogn Neurosci Mar 20: [Epub ahead of print].
4. Haxby JV, Ungerleider LG, Clark VP, Schouten JL, Hoffman EA, et al. (1999) The Effect of Face Inversion on Activity in Human Neural Systems for Face and Object Perception. Neuron 22: 189–199.
5. Ewbank MP, Andrews TJ (2008) Differential sensitivity for viewpoint between familiar and unfamiliar faces in human visual cortex. NeuroImage 40: 1857–1870.
6. Willems RM, Peelen MV, Hagoort P (2009) Cerebral Lateralization of Face Selective and Body-Selective Visual Areas Depends on Handedness. Cereb Cortex :in press.
7. Rhodes G, Byatt G, Michie PT, Puce A (2004) Is the Fusiform Face Area Specialized for Faces, Individuation, or Expert Individuation? Journal of Cognitive Neuroscience 16: 189–203.
8. Domes G, Schulze L, Bo¨ttger M, Grossmann A, Hauenstein K, et al. (2009) The neural correlates of sex differences in emotional reactivity and emotion regulation. Human Brain Mapping, in press.
9. Pizzagalli DA, Lehmann D, Hendrick AM, Regard M, Pascual-Marqui RD, et al. (2002) Affective Judgments of Faces Modulate Early Activity (,160 ms) within the Fusiform Gyri. NeuroImage 16: 663–677.
10. Itier RJ, Taylor MJ (2004) Source analysis of the N170 to faces and objects. Neuroreport 15: 1261–1265.
11. Jiang Y, Shannon RW, Vizueta N, Bernat EM, Patrick CJ, et al. (2009) Dynamics of processing invisible faces in the brain: automatic neural encoding of facial expression information. Neuroimage 1: 1171–1177.
12. Harris AM, Duchaine BC, Nakayama K (2005) Normal and abnormal face selectivity of the M170 response in developmental prosopagnosics. Neuropsychologia 43: 2125–2136.
13. Jemel B, Pisani M, Rousselle L, Crommelinck M, Bruyer R (2005) Exploring the functional architecture of person recognition system with event-related potentials in a within- and cross-domain self-priming of faces. Neuropsychologia 43: 2024–2040.
14. Meeren HKM, van Heijnsbergen CCRJ, de Gelder B (2005) Rapid perceptual integration of facial expression and emotional body language. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 102: 16518–16523.
15. Righart R, de Gelder B (2006) Context Influences Early Perceptual Analysis of Faces–An Electrophysiological Study. Cereb Cortex 16: 1249–1257.
16. Valkonen-Korhonen M, Tarkka IM, Pa¨a¨kko¨nen A, Kremlacek J, Lehtonen J, et al. (2005) Electrical brain responses evoked by human faces in acute psychosis. Cognitive Brain Research 23: 277–286.
17. Alice Mado Proverbio, Federica Riva, Eleonora Martin, Alberto Zani (2010) Face Coding Is Bilateral in the Female Brain. Plos One, June 2010, Volume 5, Issue 6, e11242.
18. Vuilleumier P, Pourtois G (2007) Distributed and interactive brain mechanisms during emotion face perception: Evidence from functional neuroimaging. Neuropsychologia 45: 174–194.
